Co zobaczyć w Radomiu? Modernistyczne top 8 obiektów

Radom to miasto, którego dynamiczny rozwój niemal dokładnie pokrywa się z latami, kiedy modernizm był powszechnie obowiązującym stylem w architekturze. Od początku XX wieku aż do upadku PRL liczba ludności miasta wzrosła ponad czterokrotnie, przekraczając 200 tys. mieszkańców. Dzięki temu Radom jest pod tym względem 14. miastem w Polsce. Jak większość typowo przemysłowych miast dość mocno odczuł transformację, jednocześnie leżąc daleko od popularnych turystycznych szlaków. Próżno szukać tutaj zabytków rodem z folderów reklamowych, nie znaczy to jednak, że nie ma czego oglądać. Zatem co warto zobaczyć w Radomiu?

W latach 1975-99 Radom był stolicą województwa radomskiego. Po reformie został ostatecznie włączony do województwa mazowieckiego. Spacer ulicami miasta zdaje się być papierkiem lakmusowym tego, jak Warszawa wysysa kapitał ludzki z pozostałych miast województwa. Zadbane i wyremontowane części centrum sąsiadują z poprzemysłowymi i podupadłymi dzielnicami, gdzie ciężko uwierzyć, że było to dawniej miasto o dużym znaczeniu. Pierwsze impulsy do rozwoju Radom otrzymał w połowie XIX wieku, kiedy to powoli stawał się miastem przemysłowym a następnie stolicą guberni. W drugiej połowie lat 30. XX wieku miasto stało się częścią Centralnego Okręgu Przemysłowego i ulokowano tutaj m.in. Fabrykę Broni (późniejsze Zakłady Metalowe „Łucznik”), fabrykę obuwia (wśród nich słynna „Bata”, znacjonalizowana wraz z innymi garbarniami pod szyldem „Radoskór”), fabrykę telefonów czy zakłady chemiczne. Jeszcze przed II Wojną Światową Radom podwoił liczbę ludności z początku wieku.

Po wojnie liczba mieszkańców wzrosła jeszcze niemal trzykrotnie. W latach 70. i 80. miasto stało się bardzo silnym ośrodkiem opozycji antykomunistycznej. Pomimo tego, że Radom w PRL stał się również ośrodkiem akademickim, przemysł cały czas dominował w strukturze zatrudnienia. Dlatego załamanie gospodarcze w latach 90. było tutaj tak bolesne, jak w Wałbrzychu czy Łodzi. Po latach rozwoju zostało jednak trochę ciekawej architektury modernistycznej i dość pokaźna ilość ceramicznych mozaik. Zobacz zestawienie najciekawszych śladów modernizmu, jakie możesz zobaczyć w Radomiu.

1. Dom Technika

Gmach Naczelnej Organizacji Technicznej w Radomiu znajduje się przy ul. prof. Włodzimierza Krukowskiego. Jest to trzykondygnacyjny, horyzontalny budynek o bardzo plastycznej elewacji, złożonej z rytmicznego układu okien przedzielonego betonowymi panelami o trójwymiarowej formie. Środowisko techników starało się o własną siedzibę od 1962 roku. Trzy lata później został zatwierdzony Społeczny Komitet Budowy Domu Technika. Projekt wykonał architekt Tadeusz Derlatka a sam obiekt powstał przy wsparciu zakładów pracy i społeczników. Ostatecznie został otwarty 20 grudnia 1977 roku.

Obiekt sprzedano w 2019 roku prywatnemu inwestorowi, który dokonał remontu elewacji. Na szczęście nie ingerował on w ogólny kształt budynku. Zniknęły jedynie charakterystyczne, zielone panele pod oknami, które zastąpiono szarymi, oraz zdemontowano z dachu napis „NOT”. Inwestor postawił również na nieco większy kontrast i pomalował szary tynk na ciemniejszy odcień. Budynek stracił tym samym swoją lekkość i upodobnił się do większości współczesnych biurowców. W dobrym stanie zachowała się kompozycja na ścianie w strefie wejściowej oraz architektura wnętrz holu wejściowego.

2. Dom Rzemiosła

Oprócz techników swoją siedzibę w Radomiu otrzymali także rzemieślnicy. W przeciwieństwie do tej pierwszej, ta do dziś zachowała swoją funkcję, ponieważ mieści się tutaj Izba Rzemieślnicza, Cech Rzemiosł Różnych oraz Bank Spółdzielczy Rzemiosła. Obiekt można wziąć za przedwojenny ze względu na charakterystyczne zaokrąglenia i horyzontalne ciągi okien, kojarzące się nieco z architekturą lat 30. Nic bardziej mylnego. Biurowiec powstał w latach 1983-89 według projektu Bogusława Bluma i Ryszarda Stępnia. Jego bryła wpasowana w narożnik śródmiejskiej ulicy dobrze komponuje się z sąsiednią, historyczną zabudową. Pierwotnie jego elewacja pokryta była płytkami, jednak po latach zaczęły one coraz częściej odpadać. Wówczas zadecydowano o całkowitym usunięciu ich, po czym pozostał ślad w postaci nieregularnych wzorów na fasadzie. Dodatkowo wymieniono też część złotej, aluminiowej ślusarki okiennej na drewnianą, niestety dość toporną w porównaniu do oryginalnej. Dom Rzemiosła znajduje się na rogu ul. Kilińskiego i ul. Focha.

3. Kościół Matki Bożej Królowej Świata

Jedna z ciekawszych brył sakralnych nie tylko w Radomiu i woj. mazowieckim, ale w całej Polsce. Budowa kościoła na Osiedlu Nad Potokiem rozpoczęła się w 1984 roku. Obiekt zaprojektowali architekci Wojciech Gęsiak i Wojciech Fałat. Jak to często bywało w przypadku budownictwa sakralnego w PRL, budowa ciągnęła się przez ponad dwie dekady. Problematyczna okazała się parametryczna bryła składająca się z żelbetowych łupin, połączonych przeszkleniami doświetlającymi wnętrze. Wiele lat łupiny te pozostawały bez poszycia, a widoczna struktura przypominała gofra, stąd potocznie kościół nazywany jest „świętym gofrem”. Inne potoczne nazwy związane są już z kwiatami, ponieważ łupiny przypominają także – tym razem już celowo – otwierające się liście. Entuzjaści architektury wskazują natomiast na podobieństwa do Flame Towers w Baku, Lotus Temple w Delhi czy nawet do Opery w Sydney. Kościół został ostatecznie ukończony w 2012 roku. Znajduje się dość daleko od centrum, przy ul. Grzybowskiej 22.

4. Państwowa Techniczna Szkoła Kolejowa

Gmach kolejowej szkoły średniej został wzniesiony przez Radomskie Towarzystwo Kursów Technicznych w latach 1929-32, według projektu architekta Aleksandra Bojemskiego. Grunt pod budowę przekazała Fabryka Broni, która również wspierała inwestycję finansowo. W 1937 roku szkołę przekształcono w Państwową Szkołę Przemysłową. Po wybuchu wojny część sali lekcyjnych zaadaptowano na szpital polowy. 14 września budynek przejęli Niemcy tworząc w nim szpital wojskowy. Po wojnie mieściły się tutaj różnego rodzaju szkoły zawodowe – od mechanicznej, przez budowlaną po technikum drogowe. Działała tutaj też Wyższa Szkoła Inżynierska – pierwsza szkoła wyższa w Radomiu. W 1968 roku dobudowano nowe skrzydło z przeszkloną strefą wejściową. Zarówno na ścianie bocznej jak i we wnętrzu znalazły się mozaiki skomponowane w 1979 roku przez artystę Jerzego Likowskiego. Hol wejściowy posiada stosunkowo dobrze zachowaną architekturę wnętrza, warto jednak zwiedzić budynek w tygodniu, ponieważ w weekend może być zamknięty. Kompleks znajduje się przy ul. Kościuszki 7.

5. Radomskie mozaiki

Ostatni punkt w zestawieniu, chociaż deklarowałem w tytule 8 obiektów, a to dlatego, że pozostałe cztery mozaiki ujmę pod jednym numerem 5. Pierwsza z nich mieści się na budynku przy ul. Traugutta 31/33. Skomponował ją również Jerzy Likowski, również w 1979 roku. Utrzymana w odcieniach czerwieni i pomarańczowego ceramiczna mozaika przedstawia abstrakcyjne sylwetki ludzi. Ten sam artysta stworzył dwa lata wcześniej mozaikę przy ul. Marii Fołtyn, na ścianie dawnego Zakładu Tarcz Numerowych RWT. Również tutaj lepiej wybrać się w tygodniu, ponieważ w weekendy dzieło można podziwiać jedynie zza bramy.

Przy ul. Średniej znajduje się mozaika z końca lat 60. wykonana przez Władysława Kurpiela. Przedstawia ona robotników pracujących w przemyśle metalurgicznym. Ostatnia mozaika znajduje się na tyłach dawnej stołówki Zakładów Metalowych, przy al. Grzecznarowskiego. W 1975 roku stworzył ją Tadeusz Hajnrych. Aktualnie niestety nie można jej zobaczyć, ponieważ jest całkowicie przykryta plandeką. Dostęp do niej możliwy jest wyłącznie poprzez ogródek letni pubu znajdującego się w budynku. Zasłonięcie kompozycji jest o tyle dziwne, że w 2021 roku konserwator zabytków objął 5 radomskich mozaik, w tym tą, ochroną prawną.

Co zobaczyć w Radomiu oprócz tych miejsc?

Rzecz jasna nie są to wszystkie budynki, które w Radomiu warto odwiedzić. Gorąco zachęcam do spacerowania i własnych poszukiwań. Fanów przedwojennego modernizmu na pewno zainteresuje projekt Radomski Szlak Modernizmu, który proponuje trasę złożoną z 12 obiektów z lat 20. i 30. Godne uwagi są także obiekty Domu Handlowego „Sezam”, oddanego do użytku w 1966 roku na rogu ul. Żeromskiego i ul. Moniuszki, stary szyld „Kasia” przy ul. Żeromskiego, Teatr Powszechny z 1976 roku przy pl. Jagiellońskim oraz rzeźba „Łuczniczka” na skwerze przy pl. Ołdakowskiego.