Spacerując ulicami polskich miast, mijamy dziesiątki budynków z PRL. Większość z nas przechodzi obok nich obojętnie, a część z niechęcią. Kojarzą się z szarością, brakami materiałowymi i trudnym okresem w historii kraju, choć wśród nich jest wiele wartościowego budownictwa.
Są miejsca, które nie potrzebują słów. Miejsca, w których architektura sama mówi o tym, czego nie da się wypowiedzieć. Mauzoleum na Majdanku w Lublinie to jedno z takich miejsc – monumentalny, brutalistyczny pomnik, który od ponad pół wieku stoi na krańcu byłego obozu koncentracyjnego.
Dla jednych ikony designu, spełnienie modernistycznego snu o prefabrykacji i modułowości nawet w skali małej architektury. Kultowe jugokioski k67 oraz ich inne modułowe alternatywy to miejsca gdzie krzyżują się historie socjalizmu i kapitalizmu.
Nie wszystko co brutalne jest brutalistyczne. Ze względu na specyfikę brutalizmu ciężko jest ocenić czasem przynależność stylową, zwłaszcza, że brutalizm w Polsce to zjawisko stosunkowo rzadkie. Do jakich przykładów można się zatem odnieść?
Warszawska architektura lat 40. i 50. kojarzy się przede wszystkim z Pałacem Kultury i socrealistycznymi gmachami MDM. Tymczasem nie tak daleko od centrum, bo na popularnym Mokotowie, stoi budynek, który opowiada zupełnie inną historię. Garaż Zajezdni Służby Zdrowia przy ul. Woronicza to nie jest obiekt, który zatrzymuje przechodniów efektowną fasadą.
Dom Kuncewiczów zbudowany został w latach 1934-36 według projektu Karola Sicińskiego. Był ucieleśnieniem nowoczesności połączonej z lokalnym duchem miejsca. Niewielki dom z białego kamienia i drewna, z prostą bryłą i dużymi oknami, wtopił się w krajobraz miasteczka, nie tracąc przy tym elegancji i funkcjonalności.
YMCA w Łodzi niełatwo dostrzec na pierwszy rzut oka. Gmach powstał w gęstej siatce neoklasycznych kamienic i śródmiejskich ulic, ukryty jakby celowo, a przecież to jedna z najbardziej efektownych realizacji modernizmu w przedwojennej Polsce.
Kojarzący się głównie z przemysłem ciężkim Wałbrzych początkowo był miejscowością, w której sporą rolę odgrywał przemysł lniarski. Do wstrzymania pracy pod koniec lat 90. wałbrzyskie kopalnie wydobyły ponad 2 mld ton jednego z najbardziej kalorycznych rodzajów tego surowca – antracytu
Jest w Warszawie takie miejsce, z którego nie widać szklanych wieżowców i wielkich osiedli, nie słychać hałasu samochodów ani tramwajów, a wśród bujnej zieleni dominuje architektura drewniana. Osiedle Przyjaźń to niecodzienny relikt z czasów stalinowskich, który potrzebuje trochę więcej uwagi aby dalej mieć siłę do odparcia potężnych sił deweloperskich.
Hotel Tatry to budynek, w którym czas zatrzymał w latach 70, a wnętrza wciąż opowiadają historię tamtej epoki. Tutaj modernizm przeplatał się z wysokiej jakości sztuką i tradycyjną górską architekturą, a majestatyczne pejzaże były tłem dla politycznych rozgrywek.
W centrum Słupska, miasta, które w II Wojnie Światowej zostało niemal doszczętnie zniszczone, stoi budynek niemal cudem ocalały. Ratusz w Słupsku – majestatyczna neogotycka konstrukcja z końca XIX wieku – nie tylko przetrwał zawieruchę wojenną, ale do dziś pozostaje funkcjonalnym i reprezentacyjnym centrum administracyjnym miasta. W jego murach spotyka się historia, polityka i architektoniczna erudycja.
Hotel NAT w Piwnicznej-Zdroju, dawniej OLW „Smrek”, to jeden z tych obiektów, które łączą w sobie rygorystyczną funkcjonalność modernizmu z subtelnymi nawiązaniami do lokalnego kontekstu. Ten budynek nie sili się na stylizację pod góralską chatę – zamiast tego operuje czystą formą, nadal wpisując się w lokalny kontekst kulturowy.