Fotografia architektury to szeroka dziedzina, na którą składa się kilka nurtów, które znacznie się od siebie różnią. Zdominowana jest ona poprzez fotografię komercyjną, a w następnej kolejności przez fotografię artystyczną wykorzystującą budynek jako narzędzie do stworzenia całkiem nowego obrazu, czy też fotografowanie zabytków, balansujące na granicy fotografii podróżniczej. Bardzo ciekawym nurtem jest reportaż architektoniczny, który w ostatnich latach zyskuje na popularności.

Komercyjna fotografia architektury

Fotografia komercyjna, rozumiana jest głównie poprzez wykonywanie zdjęć nowych budynków na zlecenie inwestorów lub biura architektoniczne. Długa tradycja tego rodzaju fotografii architektury skupia się na izolowaniu budynków od otoczenia i wyolbrzymiania ich cech. Efekt ten uzyskiwano przy pomocy ultra szerokich obiektywów, czy też obiektywów typu tilt-shift. Charakterystyczny jest też idealizm czy też hiperrealizm, osiągany poprzez wysoki poziom postprodukcji. W retuszu usuwa się wszelkie niedoskonałości i rozpraszacze, często używa wielokrotnych ekspozycji i metody HDR. Z reguły ujęcia są minimalistyczne, wykonuje się je przy czystym niebie lub o niebieskiej godzinie, kiedy włączone są światła w oknach czy też iluminacje.

Przykład komercyjnej fotografii architektury – nowoczesne centrum biurowe w Moskwie

Fotografia wnętrz

W przypadku wnętrz zlecającymi są najczęściej biura projektowe i agencje nieruchomości. Takie zdjęcia wykonuje się często tuż po ukończeniu umeblowania, zanim faktycznie wprowadzą się tam mieszkańcy. Aby ukazać przestrzeń bardziej atrakcyjną niż jest w rzeczywistości, część fotografów posiada własną bazę designerskich dodatków i akcesoriów, za pomocą których aranżuje wnętrze. Istotne w tym przypadku jest oddanie atmosfery danego wnętrza, ponieważ może to zachęcić potencjalnego klienta do zakupu nieruchomości czy też do zlecenia projektu wnętrza konkretnemu studio projektowemu.

Abstrakcja architektoniczna

Część fotografów architektury poszukujących artystycznego wyrazu swoich prac skupia się na reinterpretacji dzieł w fotografii bardziej abstrakcyjnej, poszukując światłocieni i detali tworzących nowy obraz. Są to często zbliżenia na geometryczne formy, faktury materiałów, tektonikę elewacji. Zdjęcia takie z reguły są minimalistyczne, często rytmiczne. Także tutaj stosuje się wysoki poziom postprodukcji, w którym retuszuje się niedoskonałości, uszkodzenia czy elementy infrastruktury. W takiej fotografii liczy się przede wszystkim światło i kompozycja, natomiast nie stoi za nią żadna opowieść o architekturze samej w sobie.

Abstrakcyjna fotografia architektury skupia się na efekcie wizualnym bardziej niż na kontekście

Fotografia zabytków

Fotografowanie zabytków mocno romansuje z fotografią podróżniczą. Jego cząstką również jest reportaż architektoniczny, jednak z reguły zdjęcia te są również upiększane w postprodukcji. Rzadko kiedy jest też możliwość złapania ich kontekstu kulturowo-społecznego, ponieważ większość popularnych zabytków zachowana jest w formie „skansenowej”. Ciekawym przykładem może być tutaj np. Petra w Jordanii, gdzie można wykonać zarówno klasyczną fotografię zabytków w postaci świątyń czy skarbców. Jednak dzięki temu, że skalne domy wciąż zamieszkują lokalni Beduini, da się ująć również naturalne środowisko kulturowe.

Zdjecie z pogranicza fotografii zabytków i dokumentu – Buchara w Uzbekistanie

Reportaż architektoniczny

Istnieje również nurt, który skupia się na fotografii architektury mocno osadzonej w kontekście. Nie tylko przestrzennym, ale właśnie kulturowym, społecznym i politycznym. Jest to fotografia architektury w ujęciu dokumentalnym lub reportażowym. Reportaż architektoniczny może zostać wykonany właściwie za pomocą każdej z technik używanych przy innych nurtach. Jego nierozłącznym elementem jest opowieść o twórcach i użytkownikach tej architektury czy o sytuacji w jakiej była projektowana i budowana.

Architektura jest papierkiem lakmusowym, na podstawie którego można ocenić stan kultury i gospodarki danego społeczeństwa w konkretnym czasie.

D.W. Dworek, Nowy Gierałtów, woj. dolnośląskie
W urbeksie opuszczenie jest wartością samą w sobie, w dokumencie ważniejsze są przyczyny

Dokumentalna fotografia architektury opiera się w dużym stopniu na prawie serii. Często ważniejsze od wyrazu artystycznego jednego konkretnego zdjęcia jest połączenie kilku zdjęć w tematyczną opowieść. Domy wczasowe w Sudetach, sowieckie metro w Taszkiencie, domy żałobne w dawnej Czechosłowacji czy jugosłowiańskie Spomeniki to przykłady zjawisk architektonicznych, które możliwe były tylko i wyłącznie w konkretnym miejscu i w danym czasie. Są wypadkową sytuacji gospodarczo-politycznej, potrzeb lub marzeń ludzkości, postępu technologicznego, topografii terenu i struktury etnicznej. Dzięki temu opowieść ta może być wielowątkowa. Wówczas detale architektoniczne zdają się mieć zawsze uzasadnienie nieco głębsze niż same potrzeby estetyczne.

Genius Loci – atmosfera miejsca

W architektonicznym reportażu bardzo istotne jest oddanie ducha danego miejsca, czyli tzw. „Genius Loci”. Dla przekazania i wzbudzenia w odbiorcy konkretnych odczuć, takich jak dystopia, nostalgia czy autentyczność bardzo istotny jest odpowiedni dobór miejsca, światła i kompozycji kadru. Postprodukcja jest tutaj dozwolona w ograniczonym zakresie, głównie w postaci korekty kolorystycznej czy optycznej. Fotomontaż w tej dziedzinie to faux pas. Dlatego fotograf musi się skupić na umieszczeniu w kadrze tylko tych detali, które sprawiają że obraz wydaje się być autentyczny i pozwalają odbiorcy poczuć historię. Przykładowo mało kto wie, że cegła z czerwonych tufów wulkanicznych jest typowa dla Armenii. Jednak umieszczenie w kadrze starej Łady pozwoli odbiorcy umieścić reportaż geograficznie w kraju postsowieckim.

Hotel Tatry w Murzasichlu jest świetnie zachowanym reliktem PRL, wrażenie psują jednak krzesła z innej epoki

Umiejętnie trzeba także unikać elementów obcych. Nawet niewielki detal nie z epoki, taki jak stolarka okienna, mebel, krój pisma czy materiał wykończeniowy może zaburzyć odbiór fotografii. Przydaje się tutaj także doświadczenie z pracą na różnych ogniskowych. Często takie elementy można optycznie wyeliminować za pomocą ogniskowej, dzięki czemu przestają być istotnym elementem w kadrze. Za pomocą ogniskowej możemy też kierować innymi odczuciami. Szerokie kąty i izolacja budynków przydaje się kiedy chcemy wywołać uczucia dystopii, dehumanizacji, odarcia z ludzkiej skali. Ogniskowe bliższe 35-50mm dobrze sprawdzają się w ujęciach nostalgicznych. Zacieśnianie perspektywy za pomocą średnich i dłuższych ogniskowych jest idealnym narzędziem do sterowania uczuciem miejskości lub swojskości. Często takie ujęcia można porównać do fotografii ulicznej, gdzie jednak głównym bohaterem są budynki.

Blok w Halle-Neustadt
Izolacja budynku za pomocą szerokiego kąta potęguje wrażenie dystopii

Dlaczego modernizm?

Architektura modernistyczna zdaje się być idealnym tematem do fotografii architektury w ujęciu dokumentalnym. XX wiek przyniósł wiele eksperymentów architektonicznych, o których można opowiedzieć ciekawe historie. Na architekturę tego okresu wpływ wywierały szybkie i gwałtowne przemiany społeczne i polityczne, postęp technologiczny, ideologie i dyktatury. Ze względu na swoją specyfikę, modernizm daje olbrzymie pole do interpretacji wizualnej dzieł. Przeważnie budynki modernistyczne posiadają więcej zróżnicowanych fasad, niż budynki wznoszone w stylach klasycznych. Architekci stawiali także szczerość materiałów i światłocień ponad ornamenty, co jest bardzo tożsame z tym, czego poszukują fotografowie architektury.

Reportaż architektoniczny – przygotowanie merytoryczne

Dobrze jest dotknąć każdej z tych dziedzin fotografii architektury. Podobnie jak zajmując się architekturą warto spróbować portretu czy krajobrazów, ponieważ każdy z nich wnosi do warsztatu fotografa nowe doświadczenia. Warto także zainteresować się warstwą merytoryczną tak aby ułatwić sobie research lokacji. Dzięki wiedzy łatwiej znaleźć ciekawe zjawiska architektoniczne lub zwrócić uwagę na pewne detale. Do jakiego nurtu fotografii jest Wam najbliżej? Chętnie poznam Wasze zdanie w komentarzach.